Nano versus non-nano: Wat is dat eigenlijk?

Om te beginnen, wat zijn nanodeeltjes?

Nanodeeltjes zijn superkleine stoffen die je niet met het blote oog kunt zien. Ze zijn tussen de 1 en 100 nanometer groot. Ter vergelijking: een nanometer (nm) is een miljoenste deel van een millimeter en wel 10.000 keer kleiner dan de dikte van een mensenhaar. Dat klinkt klein, hé? Die kleine grootte heeft voordelen: sommige ingrediënten kunnen in nanodeeltjes worden 'opgeknipt', waardoor ze beter mengen met andere stoffen of dieper in je huid kunnen doordringen. Bijvoorbeeld minerale zonnebrandcrème of -lotion met nanodeeltjes smeert gemakkelijker uit en laat minder witte strepen achter.

Als een ingrediënt een 'nanomateriaal' is, moet dit duidelijk op de ingrediëntenlijst worden vermeld. Als je 'nano' niet op het product ziet staan, bevat het geen nanodeeltjes. Volgens de EU-wetgeving van 2009 is iets een nanomateriaal als het aan twee kenmerken voldoet:

1. Het is (zoals gezegd) extreem klein, met een grootte tussen 1 en 100 nanometer.

2. Het is niet gemakkelijk oplosbaar of afbreekbaar door het lichaam.

In 2022 heeft de EU ook een aanbeveling aangenomen die deze definitie aanvult (hoewel dit nog geen wet is, maar een voorlopige richtlijn). Volgens deze aanbeveling moet minstens de helft van de deeltjes van een materiaal bestaan uit nanodeeltjes (dus tussen 1 en 100 nanometer) om als nanomateriaal te worden beschouwd.

Het klinkt ingewikkeld (en dat is het ook), maar het komt hierop neer: een materiaal (dus de optelsom van alle deeltjes) bevat altijd wel een paar nanodeeltjes. Vergelijk het met zand op het strand: elk korreltje is net iets anders, en zelfs als je begint met 'grote' deeltjes, kunnen ze breken, waardoor elk materiaal altijd wel een paar nanodeeltjes bevat. Daarom beveelt de EU nu aan dat pas als de helft (of meer) van het materiaal uit deze minuscule nanodeeltjes bestaat, het als een nanomateriaal wordt beschouwd.

Maar er zijn een paar problemen: de definities van nanomaterialen zijn niet overal hetzelfde. Dat betekent dat een stof volgens de ene regel wel als nanomateriaal wordt gezien, maar volgens een andere regel niet. Ook zijn er geen duidelijke regels over hoe je de grootte van deze deeltjes moet meten. Iedereen gebruikt verschillende methoden. Bovendien is de huidige 'scheidslijn' alleen een aanbeveling en geldt deze voor allerlei verschillende sectoren. Dus niet alleen voor zonnebrand en verzorgingsproducten, maar ook voor andere dingen zoals chemicaliën, nieuwe voedingsmiddelen en technologieën. Dat maakt het best ingewikkeld en het maakt het lastig om te bepalen wat veilig is en wat niet.

Hoe zit het met zonnebrandcrème?

Goede vraag, want nanotechnologie wordt vaak gebruikt in zonbescherming. Om te begrijpen hoe dit werkt, moet je eerst meer weten over de verschillende soorten UV-filters die worden gebruikt in zonbescherming. Je hebt non-minerale filters, zoals oxybenzone en octinoxate, en minerale filters, zoals titaniumdioxide en zinkoxide.

Non-minerale UV-filters bestaan uit synthetische moleculen die zelfs nog kleiner zijn dan nanodeeltjes. Deze dringen door in de huid en veroorzaken een chemische reactie die de huid beschermt. Minerale filters daarentegen bestaan uit iets grotere deeltjes (nano of zelfs non-nano) die op de huid blijven liggen.

Het nadeel is dat ze vaak een witte waas op de huid achterlaten. En om die witte waas te vermijden, hebben ze een slimme oplossing bedacht: de zink- en titaniumdeeltjes zo klein maken dat je ze niet kunt zien.

Bevat Naïf-zonnebrandcrème nanomateriaal?

Nee. Onze zonnebrandcrème bevat een UV-filter gemaakt van zinkoxide. Volgens de EU-wetgeving van 2009 wordt zinkoxide niet beschouwd als een nanomateriaal omdat het niet aanwezig blijft in het lichaam (het is niet bio-persistent). Zinkoxide wordt gemakkelijk afgebroken tot ion Zn2+, dat van nature in het menselijk lichaam wordt aangetroffen en zelfs noodzakelijk is voor onze gezondheid. Dus als zinkoxide je lichaam binnenkomt, kan het gemakkelijk worden afgebroken en verder worden uitgescheiden.

Hoewel zinkoxide geen nanomateriaal is, kan de zonnebrandcrème wel wat nanogrootte zinkoxide bevatten. Omdat, ook al streven we naar een non-nano product, het praktisch onmogelijk is om alle nanodeeltjes volledig te elimineren.

Zijn nanodeeltjes van zinkoxide in Naïf-zonnebrandcrème veilig?

Absoluut! Onderzoek door gerenommeerde organisaties wereldwijd toont aan dat nanodeeltjes van zinkoxide de huid niet binnendringen om in onze bloedbaan terecht te komen. Het Wetenschappelijk Comité voor Consumentenveiligheid (SCCS) concludeerde dat nanodeeltjes van zinkoxide de huid niet binnendringen en dat er geen gezondheidseffecten te verwachten zijn vanwege de 'nano'-aard van zinkoxide. Ook het Bundesinstitut für Risikobewertung heeft dit bevestigd door middel van verschillende experimenten: nanodeeltjes van zinkoxide kunnen gezonde menselijke huidcellen niet binnendringen en blijven op het huidoppervlak liggen.

We nemen altijd het zekere voor het onzekere, daarom hebben we gekozen voor non-nano zinkoxide voor onze minerale zonnebrandcrème. Maar we zijn er ook van overtuigd dat eventuele nanodeeltjes die aanwezig zijn, veilig zijn voor ons allemaal.

Maar er wordt gezegd dat nanodeeltjes gevaarlijk zijn?

Er zijn verschillende soorten. Nanodeeltjes van zinkoxide kunnen natuurlijk worden afgebroken (ze zijn niet bio-persistent), en zijn daarom niet gevaarlijk (ze hopen niet op in het lichaam). Maar er zijn ook onoplosbare en bio-persistente nanodeeltjes en die kunnen risico’s meebrengen. Ze kunnen de huid of slijmvliezen binnendringen en op plaatsen terechtkomen waar ze niet zouden moeten zijn, wat een mogelijk risico met zich meebrengt. Om veilig te blijven, is het het beste om dit soort nanodeeltjes zoveel mogelijk te vermijden.

Het SCCS, een onafhankelijk wetenschappelijk comité dat de Europese Commissie adviseert over de veiligheid van stoffen in persoonlijke verzorgingsproducten, beschouwt producten met nanodeeltjes die je op je huid aanbrengt, zoals zonnebrandcrème in nanovorm, over het algemeen als veilig. Met normaal gebruik kunnen deze nanodeeltjes geen kwaad.

Er is echter één uitzondering: je moet uit de buurt blijven van zonnebrandsprays met nanodeeltjes, vooral die je kunt inademen, zoals aerosolen. Het SCCS stelt dat het inademen van nanodeeltjes van specifiek titaniumdioxide mogelijk kanker kan veroorzaken. Daarom is dit ook verboden.

En wat is het effect op het milieu?

Als we in de zomer zwemmen, komt onze zonnebrandcrème in de zee terecht. Meer dan 14.000 ton zonnebrandcrème belandt elk jaar in de zee. Dat is veel! Daarom is het cruciaal om een zonnebrandcrème te kiezen die zo min mogelijk schade veroorzaakt. Ingrediënten zoals oxybenzone en octinoxate zijn daarom beter om te vermijden.

Zinkoxide wordt beschouwd als de veiligste optie omdat het afbreekt tot Zn2+-ionen, die van nature in de zee voorkomen. De natuur weet hoe ze het moet afbreken als er te veel van is. Is het helemaal veilig? Nou, alles wat we doen heeft impact, maar we streven altijd naar de veiligste optie. Sommige studies hebben mogelijke negatieve effecten van zinkoxide op koraal, algen en vissen aangetoond. Maar deze studies suggereren dat eventuele waargenomen effecten eerder verband houden met een lokale toename van de concentratie zinkionen dan met de aanwezigheid van zinkoxide zelf.

Het is belangrijk om te onthouden dat in de meeste studies de concentraties zinkoxide die worden gebruikt veel hoger zijn dan wat er realistisch gezien in de oceaan terecht zou kunnen komen. Zelfs als we nu allemaal zinkoxide gaan gebruiken en de concentratie zinkionen in het water natuurlijk toeneemt, is het nog steeds veel minder schadelijk dan het gebruik van andere (non-minerale) UV-filters.

Of de deeltjes nu nano of niet-nano van formaat zijn, lijkt niet veel uit te maken wat betreft hun effecten.