In gesprek met Plastic Soup Foundation: de zorgwekkende gevaren van microplastics

Toen Maria Westerbos in 2011 voor een tv programma onderzoek moest doen naar problemen die (nog) niet op te lossen zijn, hoorde ze voor het eerst over de plastic soep. Totaal onbekend met het onderwerp raakte ze in gesprek met Charles Moore, de ontdekker van de plastic soep. Hij gaf aan dat Europa dé plek is om een stichting op te richten met als doel het verminderen van dit probleem. In Europa kan er wereldwijd verschil gemaakt worden. En zo ontstond Plastic Soup Foundation. 

In 2012 lanceerde de stichting haar eerste campagne: Beat The Microbead. Een campagne speciaal gericht op microplastics. Want die oceaan en dat plastic, ja dat is heel erg, maar voor de meeste mensen is het ook ver weg. Daarom moest er aandacht komen voor de problemen die directe invloed hebben op iedereen en die vervuiling opeens wel heel dichtbij brengen. Plastic in cosmetica dus, dat is hoe het grote publiek Plastic Soup Foundation leerde kennen. Bij de start van de campagne lag de focus op tandpasta, het zit in je mond, dus dichterbij komt het niet. En de verandering was recent, want microplastics, die zaten er zeker niet altijd in. “Thuis had ik twee tubes tandpasta van hetzelfde merk staan, waarbij de ene tube zout bevatte en de andere polyethyleen. Het was dus een heel recentelijke toevoeging”, zegt Jeroen. En dat schudde andere mensen ook behoorlijk wakker, want ze realiseerden zich opeens dat het wel heel vreemd is dat er plastic wordt toegevoegd aan iets wat je in je mond stopt. 

Daaruit is ook een app gekomen, die het voor de consument makkelijker maakt om microplastics in cosmetica te herkennen. “De app wordt echt als referentie gebruikt en is daarmee ontzettend succesvol. Unilever was een van de eerste grote namen die hierdoor ook de scrubdeeltjes uit hun producten haalden. En ook als we een klacht binnenkrijgen, dan komt het vaak omdat uit de app blijkt dat er microplastics in een product zitten. Daar is de producent natuurlijk niet altijd blij mee, maar ja het zit er wel in, dus doe er iets aan.”

Microplastics en regelgeving

De toevoeging van microplastics is dus heel recent. Bizar, maar wettelijk gezien mocht het ook gewoon. Waarom er opeens microplastics werden toegevoegd aan cosmetica? Een korreltje van plastic is veel goedkoper dan een korreltje van zout of zand wat schoongemaakt moet worden. En daarnaast kun je dat stukje plastic ook nog allemaal leuke kleuren en vormen geven. Innovatie en kostenbesparing was dus de grootste reden achter de verandering. Er is veel geld gestoken in de ontwikkeling van microplastics, maar iets meer dan 10 jaar later, in 2023, kwam er al een verbod. Al hebben bedrijven nog wel even de tijd om het uit te faseren en zijn er nog een hoop microplastics die niet in het verbod zijn meegenomen. Een mooie stap in de goede richting is het in ieder geval wel!

“In Europa hebben we inmiddels een goed systeem op het gebied van chemicaliën: REACH. Een product wordt pas op de markt gebracht, nadat er een aantal vragen gesteld zijn. Denk hierbij aan: is het afbreekbaar, is het giftig, zijn er alternatieven? Vroeger was dit wel anders. Toen werden producten op de markt gebracht en werd er pas achteraf gekeken of er schade was. Daarom duurde het soms wel 30 jaar tot een bepaalde stof verboden werd.” We zijn dus ver gekomen, maar helaas werden polymeren uitgezonderd van de lijst van ‘gevaarlijke stoffen’ omdat ze stabiel zijn. Plastic was ook totaal geen probleem twintig jaar geleden, of tenminste, werd nog niet als een probleem gezien. Daardoor was de regelgeving ook niet streng. Inmiddels is er dus een verbod op microplastics, maar ook hierbij gelden uitzonderingen, vertelt Jeroen. “Het verbod op microplastics geldt alleen op vaste deeltjes, een gekke uitzondering op de regels als je het mij vraagt. Alle vloeibare polymeren zijn hierdoor namelijk niet verboden, omdat ze niet als microplastics worden gekwalificeerd. Toch zitten hier ook een hoop slechte ingrediënten tussen, bijvoorbeeld Polyvinyl Alcohol. Dit stofje is vloeibaar in de tube, maar het laat een plastic laagje achter op de huid. Het wordt dus niet gezien als microplastic, maar het is toch echt plastic en heeft een groot effect op de huid.”

Niet zonder gevaar

Over de effecten van microplastics wordt steeds meer bekend. Zo zijn er inmiddels microplastics aangetroffen in de placenta’s van zwangere vrouwen, worden ze in verband gebracht met hartaanvallen en beroertes en zijn er ook microplastics aangetroffen in kankercellen. “Bij de Global Plastic Treaty (INC4) onderhandelingen in Ottawa in april hebben we samen met de Duitse arts Lukas Kenner een onderzoek gepresenteerd over de relatie tussen nanoplastics en de groei en verspreiding van kanker die hij heeft ontdekt. Hij maakt zich hier echt zorgen over en ziet dingen die hij niet had verwacht. Zijn grootste zorgen komen voort uit het feit dat de hoeveelheid micro- en nanoplastics in onze leefomgeving en ons lichaam alleen maar gaat toenemen, omdat we steeds meer plastic gebruiken.” 

De effecten van deze mini stukjes plastic zijn dus behoorlijk groot. “Het punt is: plastic breekt niet zomaar af, het wordt alleen steeds kleiner. Dit geldt voor alle plastic. Door slijtage, zoals ook bij kleding het geval is, komen er microplastics vrij. Die eet en drink je op of adem je gewoon in en zo komen ze in ons lichaam terecht.” Op dit moment wordt er jaarlijks bijna 500 miljoen ton plastic geproduceerd. Het is de verwachting dat dit de komende 20 jaar sowieso nog verdubbelt, maar misschien zelfs drie keer zo veel wordt. En dat is zorgwekkend. Niet alles is slecht, vertelt Jeroen, het gaat vooral om toepassingen die gebruikt worden voor eenmalig verpakkingsmateriaal, zoals plastic flesjes en kleding die na drie keer dragen al stuk is. “We moeten iets gaan doen aan de wegwerpcultuur. Daarmee pak je niet alleen microplastics aan, maar worden ook een hoop grondstoffen bespaard.”

Beleid veranderen

Een kleine organisatie tegen een grote industrie, dat is Plastic Soup Foundation. Al kostte het aan het begin wat moeite om het probleem op de agenda van de politiek te krijgen, is de stichting precies op het goede moment begonnen met gesprek over de plastic soep. Het probleem werd namelijk door een aantal politieke partijleden al aangekaart tijdens hun maiden speeches. “Het probleem rondom plastic groeide in korte tijd uit van non issue naar heel belangrijk. Door open communicatie naar de consument ging het ook bij hen steeds meer spelen. En door het zo persoonlijk te maken (microplastics in cosmetica) kwam het nog beter binnen. We hebben gaten in de wetgeving aan het licht gebracht en konden argumenten van bedrijven makkelijk weerleggen door onze eigen onderzoeken. En zo werden we steeds beter ontvangen en kwam er langzaam verandering tot stand.” 

Maar het blijft lastig. “Beleidsmakers willen niet zomaar de hele cosmeticaindustrie om zeep helpen, er staan veel banen op het spel. Lobbyisten spelen goed in op deze onzekerheid. Maar door zero plastic merken, en dat zijn er inmiddels al 160, kunnen wij aantonen dat er ook gewoon shampoo gemaakt kan worden zónder microplastics. Natuurlijk kun je een systeem niet zomaar veranderen en is er tijd nodig om een nieuw systeem te bouwen, maar gelukkig zijn er steeds meer nieuwe bedrijven die het gewoon gelijk goed doen.” Nu steeds duidelijker wordt dat microplastics in onze organen zitten en in ons bloed, en dat het daar ook negatieve effecten heeft, wordt het steeds belangrijker om het probleem op te lossen. En gelukkig zijn er steeds meer bedrijven die dit ook inzien en bezig zijn met systeemverandering. 

Een probleem zonder oplossing

Gelukkig worden er dus goede stappen gezet. Er komt strenger beleid en steeds meer bedrijven zetten zich in voor verandering in de industrie. Maar voor de consument blijft het op dit moment moeilijk. Microplastics zitten verstopt achter moeilijke woorden op de ingrediëntenlijst en er is nog lang geen volledige transparantie over. En ook in de supermarkt kun je er bijna niet omheen: plastic is overal. “Je ziet wel dat er inmiddels beweging in zit, hoe langzaam het ook gaat. Groente en fruit zijn steeds minder vaak verpakt in plastic. Ik denk echt dat de supermarkt er over 10 jaar heel anders uit zal zien.” Maar nog steeds komen er berichten naar buiten waar zelfs Jeroen zich over verbaast. “Dat er gemiddeld 240 duizend nanoplastics in een literfles water zit, ja dan besef je je wel dat het probleem zoveel erger is dan verwacht.” 

Verandering ligt dus bij bedrijven, maar als consument kun je weinig doen, behalve dus de bewuste keuze maken voor merken die microplasticvrij zijn. Uit een enquête van het WNF bleek dat 80% van de consumenten een alternatief wíl. En dat helpt! Als mensen verandering willen, zullen bedrijven vanzelf mee moeten. 

Kun jij wel wat hulp gebruiken bij het vermijden van microplastics? Download dan de Beat The Microbead app van Plastic Soup Foundation. Hiermee kun je al je cosmetica scannen en weet je gelijk wat erin zit. Wel zo transparant!